Akcesoryjność cesji na zabezpieczenie?
W praktyce obrotu szczególnie skomplikowana sytuacja powstaje w przypadku przelewu wierzytelności zabezpieczonej umową cesji na zabezpieczenie – na przykład przy portfelowej sprzedaży wierzytelności wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Cesja na zabezpieczenie jest bardzo częstym zabezpieczeniem stosowanym w obrocie bankowym. Wprawdzie atrakcyjność tego zabezpieczenia zmalała po wprowadzeniu do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze art. 701, niemniej jednak nadal w wielu przypadkach jest ona traktowana jako standardowy rodzaj zabezpieczenia wierzytelności bankowych. Polega ona na przeniesieniu na kredytodawcę wierzytelności, które przysługują kredytobiorcy względem osób trzecich (np. wierzytelności z tytułu sprzedaży towarów). W przypadku braku spłaty kredytu w terminie wpływy z wierzytelności przelanych na zabezpieczenie mogą służyć do zaspokojenia roszczenia kredytodawcy.
Zbycie przez bank wierzytelności zabezpieczonej cesją na zabezpieczenie rodzi pytanie, czy prawa z umowy cesji na zabezpieczenie przechodzą automatycznie na nabywcę wierzytelności (np. fundusz sekurytyzacyjny). W świetle art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego wraz z przelewaną wierzytelnością na nabywcę przechodzą również wszelkie związane z nią prawa. Przepis ten ma zastosowanie również do praw zabezpieczających przelewaną wierzytelność. Jego treść sugeruje, że również prawa z cesji na zabezpieczenie przechodzą na nowego nabywcę wierzytelności zabezpieczonej taką cesją.
W tym miejscu trzeba jednak ustalić, co należy rozumieć przez prawa z cesji na zabezpieczenie. Na podstawie umowy cesji na zabezpieczenie określone wierzytelności przeszły z majątku kredytobiorcy i znalazły się w majątku kredytodawcy. Zastanawiając się nad akcesoryjnością cesji na zabezpieczenie, należy w pierwszej kolejności odpowiedzieć na pytanie, czy wierzytelności przelane na podstawie cesji na zabezpieczenie mogą zostać automatycznie przeniesione na nabywcę wierzytelności zabezpieczonej cesją (np. na fundusz sekurytyzacyjny). Nie należy jednak zapominać, że sama umowa cesji na zabezpieczenie też jest źródłem określonych praw (przede wszystkim prawa do przelewania wierzytelności na zabezpieczenie), które teoretycznie mogłyby być przeniesione na nabywcę wierzytelności zabezpieczonej cesją. Nabywca takich praw mógłby po ich nabyciu domagać się od kredytobiorcy przelewania wierzytelności na zabezpieczenie na jego rzecz.
W doktrynie polskiego prawa cywilnego prezentowane były różne stanowiska dotyczące powyższego zagadnienia. Wydaje się, że bardziej przekonujące są argumenty zwolenników nieakcesoryjności cesji na zabezpieczenie. Podstawowym argumentem przemawiającym za niedopuszczalnością stosowania art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego do cesji na zabezpieczenie jest specyficzny charakter tego zabezpieczenia oraz niedopuszczalność sytuacji, w której doszłoby do zróżnicowania podmiotu uprawnionego do otrzymania przelewanej na zabezpieczenie wierzytelności oraz podmiotu zobowiązanego do jej zwrotnego przelewu. Z tą ostatnią sytuacją mielibyśmy właśnie do czynienia w przypadku uznania akcesoryjności cesji na zabezpieczenie. Uprawnionym do przelanych na zabezpieczenie wierzytelności byłby podmiot, który nabył od kredytodawcy zabezpieczoną cesją wierzytelność, natomiast zobowiązanym do ich zwrotu byłby kredytodawca (który w takim przypadku nie miałby już w swoim majątku wierzytelności przelanych na zabezpieczenie). Możliwość powstania takich sytuacji skłania do przyjęcia poglądu o niedopuszczalności akcesoryjności cesji na zabezpieczenie.
Mając na uwadze powyższe, strony zawierające umowy cesji na zabezpieczenie powinny zawczasu przewidzieć możliwość przelewania w przyszłości wierzytelności zabezpieczonych cesją na zabezpieczenie oraz, jeżeli jest to możliwe, uzyskiwać już przy okazji podpisywania umowy cesji na zabezpieczenie odpowiednie zgody kredytobiorców na dokonywanie przeniesienia praw z umowy cesji na zabezpieczenie.
Krzysztof Wojdyło, Zespół Usług Płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
