Czy choroba zawodowa pracownika zawsze oznacza odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy?
Pracownik, u którego prawomocną decyzją właściwy organ stwierdził chorobę zawodową, ma prawo do świadczeń z ZUS przewidzianych przepisami „ustawy wypadkowej”. Pracownik taki może również dochodzić roszczeń bezpośrednio od pracodawcy. Podobnie jak w przypadku wypadków przy pracy stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej nie zawsze jednak oznacza odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy. Pracownik musi bowiem wykazać szereg okoliczności, aby móc skutecznie skorzystać z tego prawa.
Przede wszystkim roszczenia cywilnoprawne pracownika z tytułu choroby zawodowej wobec pracodawcy mogą mieć charakter wyłącznie uzupełniający w stosunku do roszczeń przysługujących pracownikowi wobec ZUS na podstawie przepisów ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Oznacza to, że pracownik powinien, co do zasady, wyczerpać drogę dochodzenia zapłaty odszkodowania jednorazowego czy renty przed ZUS, zanim w postępowaniu przed sądem przeciwko pracodawcy sąd ten będzie mógł zasądzić na rzecz pracownika dochodzone przez niego roszczenia.
Wartość świadczeń przyznanych pracownikowi przez ZUS będzie zaś pomniejszała wartość świadczeń, które sąd uzna ewentualnie za należne pracownikowi tytułem zadośćuczynienia i renty.
Ponadto, zgodnie ze stanowiskiem utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego1, decyzje organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie są wiążące dla sądu w postępowaniu sądowym dotyczącym cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy za skutki choroby zawodowej. Występując z powództwem przeciwko pracodawcy, pracownik nie może zatem powoływać się jedynie na sam fakt stwierdzenia u niego choroby zawodowej, którą decyzja Państwowej Inspekcji Sanitarnej wiąże z zatrudnieniem u pracodawcy. Zgodnie z rozkładem ciężaru dowodu w sprawach cywilnych, mimo posiadanej decyzji, pracownik musi wykazać istnienie wszystkich przesłanek cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy2.
Pracownik musi zatem w procesie wykazać, że to właśnie pozywany pracodawca ponosi winę lub odpowiedzialność na zasadach ryzyka za wystąpienie jego choroby zawodowej. Pracodawca może zatem skutecznie bronić się przed roszczeniami uzupełniającymi pracownika, w szczególności jeśli choroba zawodowa pracownika nie wystąpiła w związku z ruchem przedsiębiorstwa pracodawcy (ze względu np. na fakt, że pracodawca nie jest zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody) lub jeśli nie ponosi winy w wywołaniu choroby pracownika. Z takimi przypadkami mamy do czynienia w szczególności w sytuacjach, gdy choroba zawodowa wystąpiła u pracownika wprawdzie na skutek pracy na rzecz pracodawcy, ale w okolicznościach, gdy w miejscu pracy nie występowały żadne nieprawidłowości w organizacji procesu pracy, żadne naruszenia obowiązujących przepisów i norm bhp, a obciążenie fizyczne czy psychiczne związane z pracą nie było nadmierne.
Pracownik musi również wykazać w procesie, że stwierdzone u niego schorzenie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z pracą wykonywaną u pozywanego pracodawcy. W procedurze uznawania schorzenia za chorobę zawodową występuje domniemanie, które pozwala przyjąć związek pomiędzy chorobą, a wykonywaną pracą, dla którego obalenia pracodawca musiałby wykazać ponad wszelką wątpliwość, że główną przyczyną zachorowania były inne czynniki. Takie domniemanie nie występuje jednak w postępowaniu o zapłatę roszczeń uzupełniających. Pracodawca może się zatem bronić przed roszczeniami uzupełniającymi pracownika (dając co najmniej podstawy do ich zmniejszenia), wykazując (m.in. za pomocą opinii biegłych), że do powstania choroby zawodowej mogły, choćby częściowo, przyczynić się inne niż praca na jego rzecz czynniki, takie jak stan zdrowia pracownika i typ jego budowy, czynności wykonywane w życiu codziennym czy praca wykonywana w innych miejscach pracy.
Pracownik musi także wykazać, że choroba zawodowa skutkowała dla niego szkodą majątkową lub niemajątkową (krzywdą) oraz wykazać jej wysokość, czego nie przesądza automatycznie sam fakt zachorowania (w szczególności w przypadku chorób niepowodujących dolegliwości bólowych czy niezdolności do pracy).
Dopiero wykazanie tych przesłanek otworzy pracownikowi drogę do uzyskania zapłaty roszczeń uzupełniających z tytułu choroby zawodowej bezpośrednio od pracodawcy.
Magdalena Świtajska, praktyka prawa pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
1 M.in. wyrok SN z 12 czerwca 1979 (III URN 28/79), uchwała 7 sędziów SN z 16 czerwca 1994 r. (II PZP 4/94), wyrok SN z 24 czerwca 2008 r. (I PK 295/07).
2 Analogiczne wnioski wynikają m.in. z wyroków SN: z 20 stycznia 2015 r. (I PK 148/14) i z 7 stycznia 2010 r. (II PK 132/09), dotyczących wypadków przy pracy.
