Odpowiedzialne pożyczanie
W kontekście dyskusji dotyczących parabanków oraz rynku consumer finance warto odnotować inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą odpowiedzialnego pożyczania (tzw. responsible lending and borrowing).
Jest to jedna z podstawowych idei przyświecających obecnym inicjatywom regulacyjnym na rynku pożyczek konsumenckich. Dokumenty zgromadzone przez Komisję w trakcie konsultacji przeprowadzonych w 2009 roku pozwalają spojrzeć na ten rynek z nieco szerszej i bardziej pogłębionej perspektywy.
Nie trzeba nikogo przekonywać, że działalność wielu podmiotów na rynku pożyczek konsumenckich wzbudza wiele kontrowersji. Koszty ponoszone przez konsumentów w związku z zaciąganiem pożyczek są w wielu przypadkach bardzo wysokie, powodując powstawanie oskarżeń o stosowanie lichwy. Z drugiej strony przekonują argumenty przedstawicieli firm pożyczkowych, którzy podnoszą, że dla wielu konsumentów parabanki są jedynym możliwym źródłem finansowania. Zaostrzone reguły udzielania kredytów przez banki odcięły bowiem od źródeł finansowania znaczną część społeczeństwa i to zazwyczaj tę część, która bardzo finansowania potrzebuje.
Pokazuje to, że na rynku consumer finance nie ma łatwych rozwiązań. Proste ustawowe ograniczenie kosztów kredytu może skutkować odcięciem znacznej części społeczeństwa od źródeł finansowania. Z drugiej strony brak jakiejkolwiek kontroli nad tym rynkiem stwarza istotne ryzyka dla konsumenta. Wydaje się, że Komisja Europejska, przedstawiając swój postulat odpowiedzialnego pożyczania, doskonale zdawała sobie sprawę z tych dylematów. Najbardziej rygorystyczne regulacje nie rozwiążą problemów tego rynku. Kluczowe jest wyrobienie zarówno po stronie kredytodawców, jak i kredytobiorców odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Regulacje nie są oczywiście w stanie tego zapewnić, mogą jednak znacząco się do tego przyczynić. Taka właśnie jest podstawowa myśl stojąca za postulatami Komisji Europejskiej.
Kluczowe zdają się w tym kontekście trzy zasadnicze rozwiązania postulowane w opracowaniach dotyczących odpowiedzialnego pożyczania. Przede wszystkim wielu uczestników rynku przypisuje fundamentalne znaczenie prawidłowemu badaniu zdolności kredytowej pożyczkobiorcy. Poza ogólnym obowiązkiem badania zdolności kredytowej pożyczkobiorcy nie ma w tej chwili jednolitych reguł dotyczących przeprowadzania tego procesu. W tym kontekście postuluje się m.in. zagwarantowanie parabankom dostępu do odpowiednich baz danych, narzucenie obowiązku korzystania z baz danych, narzucenie obowiązku odpowiedniego dokumentowania przeprowadzenia badania zdolności kredytowej, narzucenie wspólnej i jednolitej metodologii oceny zdolności kredytowej (np. poprzez obowiązek odwoływania się do wskaźnika loan-to-income zamiast loan-to-value) oraz narzucenie maksymalnych dopuszczalnych limitów zadłużenia, np. poprzez ustalenie maksymalnego wskaźnika loan-to-income.
Idea odpowiedzialnego pożyczania zawiera również szereg postulatów dotyczących odpowiedniego informowania pożyczkobiorcy o cechach oferowanych produktów oraz ryzykach z nimi związanych. Postulaty te są już w dużej mierze zrealizowane przez przepisy dyrektywy 2008/48 o kredycie konsumenckim. Rozważane są jednak również rozwiązania dalej idące. Część postulatów zakłada m.in. wprowadzenie obowiązkowych ostrzeżeń o ryzykach (risk guidelines), które byłyby załączane do informacji dostarczanych pożyczkobiorcy przed zawarciem umowy. Postuluje się również stworzenie przejrzystej listy kategorii produktów kredytowych, podzielonych pod względem ryzyka. Pojawiają się również pomysły, aby, na wzór regulacji obowiązujących na rynku instrumentów finansowych, wprowadzić standardy w zakresie doradztwa na rzecz pożyczkobiorców.
Ostatnia grupa postulatów, na którą warto zwrócić uwagę, dotyczy pośredników kredytowych. Komisja dostrzega ich rolę na rynku kredytów konsumenckich (okazuje się, że w przypadku niektórych rodzajów kredytów niemal połowa kredytów jest udzielana przy zaangażowaniu pośredników kredytowych). Jednocześnie struktura wynagrodzeń pośredników budzi podejrzenia, że mogą oni być skłonni do namawiania pożyczkobiorców do nieodpowiedzialnego zaciągania zobowiązań finansowych. Nie dziwi zatem, że najwięcej zgłaszanych postulatów dotyczy właśnie struktury wynagradzania pośredników. Postuluje się przykładowo, aby wynagrodzenie pośredników było rozłożone w czasie i uzależnione od stopnia, w jakim pożyczka jest spłacana.
Waga przedstawionego w dużym zarysie postulatu odpowiedzialnego pożyczania jest bardzo duża. Jest to bowiem postulat, który wyznacza kierunki europejskiej polityki dotyczącej rynku consumer finance. Niewątpliwie należy się spodziewać, że znaczna część postulatów zgłaszanych w trakcie publicznych konsultacji dotyczących odpowiedzialnego pożyczania będzie brana pod uwagę przy okazji najbliższych rewizji europejskich regulacji dotyczących tego rynku. Część zgłaszanych postulatów (np. dotycząca zapewnienia dostępu do baz danych o pożyczkobiorcach) znalazła również wyraz w najnowszych inicjatywach legislacyjnych polskiego rządu.
Krzysztof Wojdyło, Zespół Usług Płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
