Zmiany w zawieraniu umów o pracę na czas określony po 1 stycznia 2012 roku
10.11.2011
nowe prawo | prawo pracy
1 stycznia 2012 roku ponownie zaczną obowiązywać przepisy art. 251 Kodeksu pracy, wyłączonego czasowo w związku z obowiązywaniem w okresie od 22 sierpnia 2009 roku do 31 grudnia 2011 roku przepisów tzw. „pakietu antykryzysowego”.
Obecnie, w okresie obowiązywania przepisów pakietu antykryzysowego (ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców), możliwe jest zawieranie z pracownikiem dowolnej liczby umów o pracę na czas określony, pod warunkiem że okres zatrudnienia na podstawie którejkolwiek z nich oraz wszystkich z nich łącznie nie przekroczy 24 miesięcy. Do łącznego okresu zatrudnienia na czas określony wlicza się zaś kolejną umowę o pracę na czas określony, jeśli została zawarta przed upływem 3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej. Pakiet antykryzysowy nie zastrzega wprost skutków przekroczenia 24-miesięcznego okresu zatrudnienia pracownika na czas określony.
Od 1 stycznia 2012 roku ponownie obowiązywać będzie natomiast określona w art. 251 Kodeksu pracy zasada, że zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca.
Nie nastręczają zatem problemów sytuacje, w których umowa lub umowy na czas określony, zawarte na okres nieprzekraczający 24 miesięcy w trakcie obowiązywania pakietu antykryzysowego, rozwiążą się z dniem lub przed dniem 31 grudnia 2011 roku. Od 1 stycznia 2012 roku, a więc już pod rządami art. 251 Kodeksu pracy, strony będą w takiej sytuacji mogły zawrzeć jeszcze dwie następujące po sobie umowy o pracę na czas określony i dopiero trzecia w sekwencji umowa, jeśli odstępy czasu pomiędzy poszczególnymi umowami nie przekroczą 1 miesiąca, będzie musiała zostać zawarta na czas nieokreślony. Do sekwencji tej, w związku z czasowym uchyleniem przepisów art. 251 Kodeksu pracy, nie będą zaliczane umowy o pracę na czas określony, zawarte przed wejściem w życie pakietu antykryzysowego.
Obowiązujące przepisy przesądzają wprost także o losach umów o pracę na czas określony zawartych pod rządami pakietu antykryzysowego z zachowaniem limitu 24 miesięcy i trwających po 1 stycznia 2012 roku. Zgodnie z dyspozycją art. 34 ust. 2 pakietu antykryzysowego do takich umów stosuje się art. 251 Kodeksu pracy. W praktyce oznacza to, że taka umowa trwająca 1 stycznia 2012 roku będzie pierwszą z sekwencji dwóch dopuszczalnych na gruncie Kodeksu pracy umów terminowych, a trzecia – kolejna umowa o pracę, zawarta między stronami, będzie już umową na czas nieokreślony (ponownie pod warunkiem, że odstępy czasowe pomiędzy kolejnymi umowami nie będą przekraczały 1 miesiąca.
Przepisy pakietu antykryzysowego regulują także kwestię umów o pracę na czas określony, zawartych przed wejściem w życie pakietu antykryzysowego, które trwają po 1 stycznia 2012 roku. Zgodnie z art. 35 ust. 3 pakietu antykryzysowego umowy takie rozwiązują się z upływem czasu, na który zostały zawarte. Taka umowa trwająca po 1 stycznia 2012 roku (a także ewentualne umowy ją poprzedzające) będzie zatem zaliczana do sekwencji dwóch umów terminowych dopuszczalnych na gruncie przepisów art. 251 Kodeksu pracy. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w stanowisku Departamentu Prawnego Głównego Inspektora Pracy w sprawie liczenia terminów umów na czas określony według pakietu antykryzysowego (GPP-364-4560- 25-1/11/PE/RP).
Pakiet antykryzysowy (odmiennie niż przepis art. 251 Kodeksu pracy) nie stanowi wprost o skutkach zawarcia pod jego rządami umowy o pracę na okres przekraczający 24 miesiące czy kolejnej umowy o pracę na czas określony po przekroczeniu 24-miesięcznego okresu zatrudnienia na takiej podstawie. Brak w ustawie wyraźnego zastrzeżenia, że w takiej sytuacji umowa zostaje przekształcona w umowę na czas nieokreślony, nie oznacza jednak, że skutku takiego nie można wyprowadzić. Zawarcie umowy o pracę z naruszeniem obowiązujących przepisów art. 13 ust. 1 pakietu antykryzysowego skutkuje, na podstawie przepisów art. 58 § 3 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy, nieważnością takiej umowy i przekształceniem nieważnej umowy zawartej na czas określony w umowę na czas nieokreślony. Umowa o pracę na czas nieokreślony jest bowiem jedyną alternatywą dla umowy o pracę na czas określony i w przypadku niedopuszczalności umowy na czas określony strony mogą ustanowić czy kontynuować stosunek pracy (bez względu zresztą na istnienie umowy czy jej brak) wyłącznie bezterminowo. Co do takiego stanowiska, znajdującego potwierdzenie w doktrynie, pewne wątpliwości zgłaszała jednak Państwowa Inspekcja Pracy oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
Przepisy pakietu antykryzysowego nie przesądzają przy tym, czy w związku z dopuszczalnością zatrudnienia na czas określony nieprzekraczający 24 miesięcy pod rządami pakietu antykryzysowego umowy o pracę zawarte na czas określony przed wejściem w życie pakietu antykryzysowego, których termin rozwiązania przypada przed 31 grudnia 2011 roku, mogą obowiązywać przez okres 24 miesięcy liczony od dnia ich zawarcia, czy też przez okres 24 miesięcy liczony od dnia wejścia w życie pakietu antykryzysowego. W świetle zasady nieretroaktywności prawa należy jednak stanąć na stanowisku, że umowa zawarta na czas określony przekraczający 24 miesiące przed wejściem w życie pakietu antykryzysowego, której termin rozwiązania przypada przed 31 grudnia 2011 roku, powinna ulec skróceniu do okresu 24 miesięcy, liczonego nie wcześniej niż od dnia wejścia w życie pakietu antykryzysowego, tj. od dnia 22 sierpnia 2009 roku, bez względu na to, jaki był okres jej trwania przed tym zdarzeniem. Pogląd taki znajduje także potwierdzenie w stanowisku Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 września 2009 roku. Regulacja ta powinna w zasadzie doprowadzić strony do uzgodnienia odpowiednio krótszego okresu trwania umowy, tak by nie doszło do przekroczenia okresu 24 miesięcy. W przypadku braku takiego uzgodnienia, po przekroczeniu 24 miesięcy trwania umowy na czas określony, liczonych od dnia wejścia w życie pakietu antykryzysowego, powstaje teoretycznie ryzyko ustalenia, że umowa przekształciła się w umowę na czas nieokreślony, choć rozwiązanie takie z uwagi na działanie stron, zgodnie z ich wolą i z przepisami obowiązującymi w chwili zawierania takiej umowy, może być zasadnie kwestionowane i rodzi znacznie więcej wątpliwości niż przekształcenie w umowę bezterminową umowy zawartej z przekroczeniem 24-miesięcznego okresu już pod rządami pakietu antykryzysowego.
Magdalena Świtajska, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy
