Zmiany zasad obliczania kar za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów | Co do zasady

Od 10 maja 2013 roku obowiązuje nowa wersja „Wyjaśnień w sprawie ustalania wysokości kar za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów”.

„Wyjaśnienia w sprawie ustalania wysokości kar za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów” zostały wydane przez Prezesa UOKiK 2 marca 2009 roku. Wraz z opublikowaniem nowej wersji zasady te przeszły lifting.

Celem wydania Wyjaśnień było, według Prezesa UOKiK, zwiększenie transparentności w zakresie stosowanej przez UOKiK metodologii, co miało pozwolić przedsiębiorcom wstępnie oszacować wysokość grożącej im ewentualnie kary za naruszenie interesów konsumentów. Zgodnie bowiem z art. 106 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, podobnie jak w przypadku praktyk ograniczających konkurencję, na przedsiębiorcę dopuszczającego się „stosowania praktyki ograniczającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24” ustawy Prezes UOKiK może nałożyć karę w wysokości do 10% przychodu tegoż przedsiębiorcy za rok poprzedzający nałożenie kary. Przepisy ustawy nie precyzują jednak zasad i kryteriów obliczania kar.

Głównym kryterium wymiaru kary, według Wyjaśnień, jest etap zawierania umowy, na którym dochodzi do naruszenia tych interesów. Podobnie jak w wersji pierwotnej, także i teraz niższe kary mają być wymierzane za praktyki mające miejsce w czasie zawierania umowy i przed jej podpisaniem, a najdotkliwsze kary Prezes UOKiK ma nakładać w związku z działaniami następującymi w momencie wykonywania umów z konsumentami. Obecna wersja Wyjaśnień precyzuje, jak Prezes UOKiK różnicuje naruszenia na poszczególnych etapach kontraktowania. Otóż, zgodnie z pkt. 2.1 dokumentu, etap przed zawarciem umowy, tzw. „przedkontraktowy”, to etap, „którego istotą jest zachowanie przedsiębiorcy ukierunkowane na pozyskiwanie konsumentów lub złożenie oferty konsumentom, mające na celu skłonienie do zawarcia kontraktu”. Naruszenia na „etapie zawierania kontraktu”, scharakteryzowano jako „zachowanie przedsiębiorcy wobec konsumenta, wyrażającego zamiar zawarcia kontraktu polegające na naruszeniu przepisów prawa wpływające na treść kontraktu”. Wreszcie naruszenia na etapie trzecim, „wykonywania kontraktu”, polegają na wykorzystywaniu przez przedsiębiorcę przewagi wynikającej z zawarcia kontraktu „poprzez zniekształcanie wynikających z przepisów praw i obowiązków stron kontraktu”. Dopuszczenie się praktyki ograniczającej zbiorowe interesy konsumentów na którymś z tych etapów będzie oznaczało, że Prezes UOKiK rozpocznie obliczanie kary od kwoty wynoszącej, odpowiednio, 0,02-0,3% przychodu przedsiębiorcy w przypadku etapu pierwszego, 0,05%-0,6% przychodu w przypadku etapu drugiego oraz 0,1%-0,7% w przypadku etapu trzeciego.

Odrębną metodę obliczania kwoty bazowej stosuje się, zgodnie z pkt. 2.2 Wyjaśnień, do naruszeń polegających na stosowaniu przez przedsiębiorcę postanowień wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Jak ogłosił Prezes, „za każde niedozwolone postanowienie umowne kwota bazowa będzie wynosić od 0,02% do 0,1% przychodu. W przypadku kumulacji naruszeń polegających na stosowaniu niedozwolonych postanowień umownych kwota bazowa nie przekroczy 0,6% przychodu”. Tu nastąpiło podwyższenie maksymalnej wysokości – w wersji z 2009 roku kwota bazowa nie przekraczała w tej części 0,5% przychodu.

Prezes UOKiK wskazał też wyraźnie, że wśród obiektywnych kryteriów branych pod uwagę przy ocenie naruszenia na potrzeby ustalenia kwoty bazowej zawsze znajdzie się okres trwania naruszenia.

Kwota określona w oparciu o kryteria związane z etapem kontraktowania albo stosowaniem klauzul niedozwolonych, zwana kwotą bazową, będzie stanowiła podstawę dalszych obliczeń. Kwota ta może jednak być na wstępie obniżona – nawet o 80% – jeżeli przychody z działalności, której dotyczy zarzut naruszenia interesów konsumentów, ma niewielki udział w ogólnych przychodach przedsiębiorcy (pkt. 3 Wyjaśnień). Ta zasada nie uległa zmianie.

Wymienione w dalszej części dokumentu okoliczności łagodzące i obciążające, których ocena ma wpływ na wysokość kary, doznały niewielkich zmian. Najistotniejsza dotyczy zaniechania praktyki (pkt 4.1 lit. a) Wyjaśnień). Dotąd przedsiębiorca, który zakończył kwestionowane działania przed wszczęciem postępowania przez Urząd bądź niezwłocznie po jego rozpoczęciu, mógł liczyć na obniżenie kary o 30%. Obecnie na obniżenie mogące wynieść do 30% (a nie, jak dotąd, o 30%) może liczyć ten, kto zaniecha takiej praktyki na każdym etapie działań Prezesa UOKiK, także na etapie późniejszym niż wszczęcie postępowania.

Pozostałe okoliczności łagodzące to:

• aktywne współdziałanie z Prezesem UOKiK w trakcie postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania – obniżenie kary może wówczas sięgnąć 20% (bez zmian w stosunku do wersji z 2009 roku),
•  pozytywna reakcja na wszczęcie postępowania poprzez podjęcie działań mających na celu zaprzestanie praktyki, jakkolwiek nie stanowiących pełnego zaprzestania – 10-20% zmniejszenia (bez zmian),
• dobrowolna rekompensata osobom poszkodowanym szkody poniesionej na skutek naruszenia – również 10-20% zmniejszenia (bez zmian).

W przypadku okoliczności obciążających (pkt 4.2 Wyjaśnień), zmian w stosunku do pierwotnej wersji Wyjaśnień również nie jest wiele. Pierwsza z tych okoliczności, umyślność naruszenia, skutkuje podwyższeniem kary o 50%. Jeśli jednak przedsiębiorca stosował swoją własną klauzulę wpisaną uprzednio do rejestru klauzul niedozwolonych, kara podwyższana jest o 100%. W tym miejscu sprecyzowano, że chodzi o klauzulę, którą wpisano do rejestru w wyniku powództwa wytoczonego wobec tego przedsiębiorcy. Zmodyfikowano także zasadę podwyższania kary w przypadku stwierdzenia znacznego zasięgu naruszenia. Dotąd następowało w takich okolicznościach zwiększenie kary o 20%. Obecnie Prezes UOKiK będzie miał większe pole manewru, mogąc karę zwiększyć do 20%. Jednocześnie usunięto wariant dotyczący ponadlokalnego zasięgu praktyki, w którego przypadku zwiększenie wynosiło dotąd 5-10%.

Pozostałe okoliczności obciążające, niezmienione w nowej wersji Wyjaśnień, to:

• uprzednie stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów; tu za okoliczność szczególnie obciążającą uznaje się powtórne, umyślne naruszenie tego samego rodzaju (obejmujące ten sam sposób naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, np. reklama wprowadzająca w błąd, stosowanie klauzul wpisanych do rejestru) – zwiększenie o 25%-35%;
• znaczne korzyści uzyskane w związku ze stosowaniem stwierdzonej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów – zwiększenie o 10%-20%.

Prezes UOKiK podkreśla w Wyjaśnieniach, że w przypadku kumulacji okoliczności łagodzących kara nie może zostać zmniejszona o więcej niż 90% kwoty bazowej, a w przypadku kumulacji okoliczności obciążających kara nie może zostać zwiększona o więcej niż 200% kwoty bazowej (pkt. 4.3 i 4.4 Wyjaśnień, niezmienione w nowej wersji).

Kolejną, istotną zmianą jest wprowadzenie do Wyjaśnień nowego pkt. 5, przewidującego nadzwyczajne podwyższenie kary. Może ono nastąpić, gdy określone, nadzwyczajne okoliczności, np. wyjątkowa szkodliwość działań przedsiębiorcy czy wielokrotne uprzednie stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, „wskazują, że kara ustalona według kryteriów wskazanych w pkt. 2-4 nie spełni swoich celów”. Trzeba podkreślić, że wymienione w tym punkcie szczególne okoliczności mają charakter wyłącznie przykładowy.

Warto przypomnieć, że wśród pozostałych zasad, które nie zostały zmienione w nowej wersji Wyjaśnień, znajdują się:

• definicja przychodu właściwego na potrzeby obliczania kar za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję; przychodem tym jest przychód osiągnięty przez przedsiębiorcę w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary (pkt 1 Wyjaśnień),
• maksymalna wysokości kary, wynosząca, zgodnie z art. 106 ustawy, 10% przychodów przedsiębiorcy w roku poprzedzającym wydanie decyzji (pkt 6), a także
• nadzwyczajne obniżenie kary w przypadku, gdy wystąpią okoliczności, które w ocenie Prezesa UOKiK zapewnią, iż kara w niższej wysokości spełni swoje cele (pkt 7).

Podkreślić trzeba (i czyni to również Prezes UOKiK w samym dokumencie), że Wyjaśnienia jedynie wskazują sposób ustalania wysokości kar stosowany przez Prezesa UOKiK. Nie są one źródłem prawa ani nie są prawnie wiążące dla organu i dla stron postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Prezes UOKiK zobowiązuje się jednak do ustalania kar w oparciu o Wyjaśnienia.

Aktualna wersja Wyjaśnień dostępna jest na stronie UOKiK.

Marcin Kulesza, Zespół Prawa Konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy