Biogazownie rolnicze – co trzeba wiedzieć w 2024 r.? | Co do zasady

Transformacja energetyczna wymaga podjęcia zdecydowanych działań w wielu sektorach gospodarki. W tym celu konieczne jest ukształtowanie takich ram prawnych, które umożliwią odejście od spalania paliw kopalnych i przejście na odnawialne źródła energii. We wrześniu ubiegłego roku weszły w życie przepisy dotyczące biogazowni rolniczych, które mają nareszcie wyzwolić biogazowy potencjał naszego kraju.  

W ostatnim czasie wyraźnie wzrosło w Polsce zainteresowanie kwestiami związanymi z budową i eksploatacją biogazowni. Wynika to przede wszystkim z wejścia w życie ustawy z dnia 13 lipca 2023 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu (dalej: ustawa o biogazowniach), co nastąpiło 11 września 2023 r.

Ustawa ta, w ocenie projektodawców, ma na celu, między innymi, wprowadzenie ułatwień dla przedsięwzięć w zakresie rozwoju biogazowni rolniczych. Skoro zaś zdecydowano się na stworzenie specjalnych przepisów ułatwiających realizację i funkcjonowanie takich obiektów, to zasadne jest przyjęcie, że we wcześniejszym stanie prawnym istniały istotne utrudnienia dla podejmowania odpowiednich inwestycji i późniejszej ich eksploatacji. Warto zatem poddać przywołane regulacje stosownej analizie – najpierw w ujęciu ogólnym, a następnie przez pryzmat zakładanych ułatwień wynikających z nowej ustawy o biogazowniach.

Przedmiotem analizy będą przede wszystkim istotne wymagania formalne, które stawiane są takim inwestycjom oraz istniejącym obiektom. Chodzi oczywiście o przepisy z zakresu ochrony środowiska, zarówno na etapie prowadzenia inwestycji, jak i na etapie jej eksploatacji. Przedstawione tutaj kwestie mają charakter wprowadzający. Bardziej szczegółowo omówimy je w kolejnych artykułach.

Siatka terminologiczna nowych przepisów

Analizę wypada rozpocząć od zdefiniowania podstawowych pojęć dla omawianego tematu. Wiele z nich ma wprost sformułowane w przepisach definicje legalne. Nie dotyczy to jednak pojęcia „biogazownia”, które wprost w regulacjach prawnych nie zostało zdefiniowane.

Taką definicję można jednak wywieść z innej definicji legalnej. Chodzi tu o definicję pojęcia „instalacja odnawialnego źródła energii” zawartą w art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (dalej: ustawa OZE), w oparciu o którą można byłoby stwierdzić, że biogazownia to instalacja odnawialnego źródła energii tworząca wyodrębniony zespół obiektów budowlanych i urządzeń, stanowiących całość techniczno-użytkową służącą do wytwarzania biogazu, biogazu rolniczego, biometanu lub wodoru odnawialnego, łącznie z połączonym z tym zespołem magazynem energii elektrycznej, magazynem biogazu lub instalacją magazynową wykorzystywaną do magazynowania wskazanych wcześniej gazów.

Przytoczona definicja wymaga doprecyzowania poprzez dookreślenie kluczowych dla niej pojęć, takich jak „biogaz”, „biogaz rolniczy”, biometan”. Wszystkie te pojęcia definiuje ustawa OZE. Zgodnie zatem z definicją legalną:

• „biogaz” to gaz uzyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów (zob. art. 2 pkt 1 ustawy OZE),
• „biogaz rolniczy” to gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej z szeregu produktów lub substancji w sposób zamknięty wyliczonych w dalszej części definicji, uwzględniając także wskazane w końcowej części definicji wyłączenia (zob. art. 2 pkt 2 ustawy OZE),
• „biometan” to gaz uzyskany z biogazu, biogazu rolniczego lub wodoru odnawialnego, poddanych procesowi oczyszczenia, wprowadzany do sieci gazowej lub transportowany w postaci sprężonej albo skroplonej środkami transportu innymi niż sieci gazowe, lub wykorzystany do tankowania pojazdów silnikowych bez konieczności jego transportu (zob. art. 2 pkt 3c ustawy OZE).

Warto także od razu zwrócić uwagę na definicję pojęcia „biogazownia rolnicza”, stworzoną dla potrzeb regulacji wprowadzanych ustawą o biogazowniach i zawartą w art. 2 pkt 2 tej ustawy. Zgodnie z powołanym przepisem „biogazownia rolnicza” to instalacja odnawialnego źródła energii, służąca do wytwarzania biogazu rolniczego, energii elektrycznej z biogazu rolniczego, ciepła z biogazu rolniczego lub biometanu z biogazu rolniczego.

Głównym kryterium wyodrębniającym tego rodzaju obiekty jest wytwarzanie biogazu rolniczego. Z definicji wynika jednak także, że immanentnym składnikiem takiej biogazowni mają być urządzenia służące:

• wykorzystaniu wytworzonego biogazu rolniczego w postaci urządzeń wytwarzających energię elektryczną bądź ciepło, bądź też
• oczyszczeniu go dla uzyskania biometanu.

Wydaje się, że wyklucza to transport biogazu rolniczego pochodzącego z takiej biogazowni do zewnętrznych urządzeń wytwarzających energię elektryczną lub ciepło, co dopuszcza definicja ogólna pojęcia „biogazownia” wyprowadzona z definicji pojęcia „instalacja odnawialnego źródła energii” zawartej w art. 2 pkt 13 ustawy OZE.

Skutki przyjętych definicji

Z przedstawionych definicji wynika kilka konsekwencji. Pierwszą z nich jest rozróżnienie biogazu i biometanu. Biogaz składa się przeciętnie z metanu (50-75%) i z dwutlenku węgla (25-45%), a także z niewielkich domieszek siarkowodoru, azotu, tlenu, wodoru. W konsekwencji biogaz, jako mieszanina metanu i innych substancji, nie może być wtłaczany do sieci gazowej, ponieważ ma inne właściwości fizyczne i chemiczne niż gaz ziemny. Zawartość poszczególnych składników biogazu nie jest stała, zależy od rodzaju zastosowanego procesu technologicznego oraz rodzaju materiału wsadowego.

Biometan natomiast powstaje w procesie oczyszczania biogazu ze związków siarki i dwutlenku węgla i w zasadzie ma taką samą jakość i właściwości jak gaz ziemny, czyli paliwo kopalne. Biometan z kolei może być bezpośrednio wtłaczany do sieci przesyłowych gazu, skroplony do postaci bioLNG (biometan w postaci skroplonej) bądź sprężony do bioCNG (biometan w postaci wysoko sprężonej). Dla jasności – LNG (Liquefied Natural Gas) to skroplony gaz ziemny, zaś CNG (Compressed Natural Gas) to gaz ziemny sprężony.

Zasadne będzie zatem stwierdzenie, że biometan jest „uszlachetnioną” formą biogazu. Z tego punktu widzenia pojęcie „biometanownia” nie jest pojęciem zamiennym dla pojęcia „biogazownia”. Biometanownia to biogazownia rozbudowana o urządzenia oczyszczające biogaz. Teoretycznie biometanownia może być odrębną instalacją, służącą wyłącznie do oczyszczania biogazu, jednak od strony logistycznej i ekonomicznej rozwiązanie takie raczej nie jest stosowane. Należy zresztą zauważyć, że generalnie metody oczyszczania biogazu są dość skomplikowane i kosztowne.

Drugą istotną kwestią wynikającą z przedstawionych definicji jest wyraźne wskazanie w nich „materiałów wsadowych”, z których może powstać biogaz czy biogaz rolniczy. Należy tutaj uwzględniać również źródła pochodzenia takiego gazu.

Powyższa kwestia jest istotna przede wszystkim dlatego, że wpływa na kwalifikację biogazowni z punktu widzenia przepisów środowiskowych, w szczególności przepisów o odpadach. Chodzi tu w pierwszej kolejności o pytanie, czy biogazownia bądź biogazownia rolnicza zawsze będzie miała charakter instalacji przetwarzania odpadów.

Odpowiadając na to pytanie, należy odwołać się do definicji „biogazu”, gdzie punktem wyjścia jest założenie, że jest to gaz powstający z „biomasy” (pojęcie odrębnie zdefiniowane w art. 2 pkt 3 ustawy o OZE). W drugiej części definicji natomiast przykładowo wskazano rodzaje instalacji, w których biogaz może powstawać – tu należałoby założyć, że są to instalacje przetwarzające „biomasę”. Wyliczenie to jest jednak niespójne, przede wszystkim z punktu widzenia zgodności z przepisami środowiskowymi.

Po pierwsze stwierdzenie, że chodzi o „instalacje przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych”, używa określenia nieznanego przepisom o odpadach. Ustawodawca powinien posłużyć się określeniem nie „przeróbki”, ale „przetwarzania”. Niemniej jednak wydaje się jasne, że chodzi w tym miejscu o instalację przetwarzania odpadów.

Po drugie sformułowanie, zgodnie z którym biogaz może powstawać w oczyszczalni ścieków, jest nieprecyzyjne. Oczyszczalnia jako instalacja nie może bowiem wytwarzać biogazu. Może on być natomiast wytwarzany poprzez przetwarzanie osadów w odrębnej instalacji o ewentualnym charakterze biogazowni.

Co do składowiska odpadów natomiast jest oczywiste, że w procesie składowania odpadów powstaje gaz, który powinien być ujmowany i który można określić jako biogaz. Nie zmienia to jednak faktu, że składowisko nie może być traktowane jako biogazownia. Powstawanie na składowisku gazu składowiskowego nie jest, jak się wydaje, wynikiem stosowania zaplanowanego procesu produkcyjnego biogazu, ale raczej procesem o charakterze naturalnym, związanym z nagromadzeniem odpadów biodegradowalnych w znacznej masie w określonym miejscu. Składowisko jest oczywiście instalacją przetwarzania odpadów, przy czym przetwarzanie ma charakter unieszkodliwiania. Oznacza to, że powstanie na składowisku gazu składowiskowego nie może być kwalifikowane jako proces odzysku odpadów.

Jednakże na pytanie, czy biogazownia przetwarzająca biomasę zawsze musi mieć charakter instalacji przetwarzania odpadów, odpowiadają przede wszystkim przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Przepis art. 2 tej ustawy wskazuje, kiedy przepisy ustawy o odpadach nie znajdują zastosowania. W art. 2 pkt 6 ustawy o odpadach wskazano z kolei biomasę w postaci:

• odchodów,
• słomy,
• innych, niebędących niebezpiecznymi, naturalnych substancji pochodzących z produkcji rolniczej lub leśnej.

Oznacza to, że biomasa podlega takiemu wyłączeniu, a więc nie są stosowane do niej przepisy ustawy o odpadach. Wyłączenie to zachodzi jedynie wówczas, gdy biomasa jest wykorzystywana w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii za pomocą procesów lub metod, które nie są szkodliwe dla środowiska ani nie stanowią zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi. Oznacza to, że biogazownia korzystająca tylko z takich rodzajów biomasy nie będzie instalacją przetwarzania odpadów. Nie mają do niej bowiem zastosowania przepisy o odpadach.

Uwagi podsumowujące

Kompleksowe ramy prawne dla inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych były w Polsce od dawna potrzebne. Z wielu przedstawionych raportów wyłania się bowiem jednoznaczny obraz – Polska dysponuje ogromnym potencjałem w tym obszarze. Produkcja biogazu i biometanu jest z kolei szansą na odejście od gospodarki opartej na spalaniu paliw kopalnych, w tym w szczególności gazu ziemnego.

Uwarunkowania prawne dotyczące inwestycji z zakresie biogazowni pozostają jednak dość skomplikowane i mogą budzić poważne wątpliwości. Z uwagi na krótki okres obowiązywania tych przepisów brak jest również rozwiniętej praktyki postępowania organów administracji publicznej oraz wypracowanych linii orzeczniczych sądów administracyjnych.

W odpowiedzi na te wyzwania przedstawiamy niniejszy artykuł, który jest pierwszą częścią cyklu poświęconego procesowi inwestycyjnemu oraz eksploatacji biogazowni rolniczych. W kolejnych publikacjach omówimy najważniejsze aspekty dotyczące realizacji i funkcjonowania tych obiektów z punktu widzenia wymogów prawa ochrony środowiska.

prof. dr hab. Marek Górski, radca prawny, dr Adrianna Ogonowska, radca prawny, Karol Maćkowiak, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy