Najtrudniej w Liechtensteinie | Co do zasady

Stwierdzenie wykonalności polskich orzeczeń pochodzących z sądów powszechnych bądź polubownych w sprawach cywilnych i handlowych w państwach obszaru niemieckojęzycznego.

Obrót orzeczeń państw członkowskich na obszarze Unii Europejskiej jest zjawiskiem zwykłym i normalnym, gdyż jednolity rynek wymaga, aby orzeczenia sądów tych państw były uznawane i wykonywane na terenie całej Unii. Jednak do obszaru niemieckojęzycznego, poza Austrią i Niemcami, należą jeszcze Szwajcaria oraz Księstwo Liechtensteinu, niebędące państwami członkowskimi UE. W obu tych państwach uznawanie i wykonywanie orzeczeń z państw obcych następuje na innych zasadach niż unijne.

W Austrii i Niemczech orzeczenia pochodzące z Polski są uznawane i wykonywane na podstawie odpowiednich rozporządzeń unijnych, przede wszystkim na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona). Jego przepisy są powszechnie znane prawnikom z Polski, dlatego w tym artykule skoncentrujemy się na możliwości uznawania i wykonywania polskich orzeczeń w Szwajcarii oraz w Księstwie Liechtensteinu.

Stwierdzenie wykonalności orzeczeń polskich sądów powszechnych w Szwajcarii

Wykonalność na terenie Szwajcarii orzeczeń polskich sądów powszechnych w sprawach cywilnych i handlowych jest stwierdzana na podstawie Konwencji o jurysdykcji oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w Lugano 30 października 2007 r. Zastąpiła ona starą konwencję z Lugano z dnia 16 września 1988 r., która w Polsce weszła w życie 1 lutego 2000 r. i już wtedy umożliwiała uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów powszechnych w sprawach cywilnych i handlowych w obrocie pomiędzy Polską a Szwajcarią.

Stwierdzenie wykonalności orzeczeń polskich sądów powszechnych w Liechtensteinie

Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych pochodzących z polskich sądów powszechnych na terenie Liechtensteinu nie jest możliwe, gdyż pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Księstwem Liechtensteinu nie została zawarta dwustronna umowa w tym zakresie. Księstwo Liechtensteinu nie jest również stroną wyżej wymienionej Konwencji z Lugano, gdyż ze względu na swoje nieduże terytorium oraz nieliczną populację Liechtenstein ma interes w tym, aby sprawy dotyczące osób fizycznych oraz prawnych pochodzących z tego małego kraju były rozpoznawane przez własne sądy tego państwa.

Dlatego też derogacja właściwości sądów Księstwa Liechtensteinu, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 grudnia 1912 r. o właściwości sądów w sprawach cywilnych („Jurisdiktionsnorm”), kształtowała się w przeszłości bardzo trudno, natomiast prorogacja właściwości tych sądów była i nadal jest dość prosta. Jeżeli strony umawiają się na właściwość sądu w Księstwie Liechtensteinu, powód musi przedstawić sądowi w pozwie dokument, z którego wynika, że strony wybrały właściwość tego właśnie sądu (vide § 53 pkt 1 Jurisdiktionsnorm). Punkt 2 tego przepisu przewiduje, że taka prorogacja jest skuteczna tylko wtedy, jeżeli odnosi się do stosunku prawnego, z którego wynika przedmiotowy spór, przy czym sprawy wyłączone z kognicji sądów Księstwa Liechtensteinu nie mogą być przedstawione na podstawie odpowiedniej prorogacji takiemu sądowi.

Derogacja właściwości sądów Księstwa Liechtensteinu w przeszłości była możliwa tylko pod warunkiem, że strony uzgodniły pisemnie właściwość zagranicznego sądu oraz doprowadziły do urzędowego poświadczenia tego zapisu na sąd zagraniczny przez odpowiednie władze (vide § 53a pkt 1 Jurisdiktionsnorm). W praktyce stronie zagranicznej bardzo trudno było wejść w posiadanie urzędowo poświadczonego dokumentu zawierającego zapis na sąd zagraniczny.

Obecnie derogacja właściwości sądów Księstwa Liechtensteinu na zagraniczny sąd możliwa jest tylko na podstawie dwóch aktów prawnych, a mianowicie na podstawie dwustronnej umowy o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń sądów powszechnych oraz sądów polubownych w sprawach cywilnych zawartej w dniu 25 kwietnia 1968 r. pomiędzy Konfederacją Helwecką a Księstwem Liechtensteinu oraz na podstawie dwustronnej umowy o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń sądów powszechnych oraz sądów polubownych, ugód i dokumentów urzędowych zawartej w dniu 5 lipca 1973 r. pomiędzy Republiką Austrii a Księstwem Liechtensteinu.

Z reguły w przypadku braku odpowiednich aktów prawnych uznawanie i wykonywanie orzeczeń obcych na terytorium danego państwa następuje według przepisów kodeksu postępowania cywilnego tego państwa. Jednak w kodeksie postępowania cywilnego Księstwa Liechtensteinu w dziale 5 poddziale 8 uregulowano jedynie postępowanie przed sądem polubownym (arbitrażowym). Kwestie uznawania i wykonywania orzeczeń obcych na terenie Księstwa Liechtensteinu są natomiast uregulowane w ustawie o nazwie „Exekutionsordnung” (ustawa z dnia 24 listopada 1971 r. o postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym). Art. 53 Exekutionsordnung stanowi, że zagraniczne orzeczenia mogą być uznawane i wykonywane na terytorium Księstwa Liechtensteinu, jeżeli a) zgodnie z przepisami krajowymi Księstwa Liechtensteinu właściwość sądu zagranicznego jest przewidziana, b) orzeczenie zagraniczne jest prawomocne w państwie pochodzenia, c) orzeczenie nie narusza porządku publicznego Księstwa Liechtensteinu oraz d) istnieje wzajemność pomiędzy państwem wydania orzeczenia a Księstwem Liechtensteinu wynikająca z odpowiedniej umowy dwustronnej. To oznacza, że w praktyce uznawanie i wykonywanie polskich orzeczeń w Liechtensteinie nie jest możliwie, gdyż zgodnie z punktem d) artykułu 53 Exekutionsordnung nie ma wzajemności pomiędzy obydwoma państwami ze względu na brak odpowiedniej umowy dwustronnej. Obrót orzeczeniami pochodzącymi z państw obcych na terytorium Liechtensteinu jest możliwy jedynie w stosunku do Szwajcarii oraz Austrii, gdyż na mocy zawartych umów dwustronnych możliwe jest stwierdzenie istnienia wzajemności w stosunku do tych dwóch państw.

Jednak w czasach globalizacji nawet takie małe państwo jak Liechtenstein nie może się skutecznie zamknąć przed orzeczeniami zagranicznymi. Tak więc kwestia prorogacji sądu zagranicznego, względnie kwestia derogacji sądu krajowego, była przedmiotem badania w sprawie spółki prawa Liechtensteinu pod firmą Granville Establishment z siedzibą w Vaduz przeciwko trzem obywatelom Republiki Federalnej Niemiec, tj. Volkerowi Anhaltowi, Melanie Anhalt oraz Jasmin Barbaro, z domu Anhalt, o zapłatę prowizji, wytoczonej przez wymienioną spółkę przed Sądem Krajowym w Vaduz (Fürstliches Landgericht in Vaduz). Powódka przedłożyła temu sądowi zapis na sąd właściwy dla siedziby powódki z datą 22 września 2009 r. Pozwani podnieśli jednak zarzut nieważności takiego zapisu ze względu na brak urzędowego poświadczenia tego dokumentu. Skoro prawo Liechtensteinu wymaga, żeby derogacja na sąd obcy nastąpiła na piśmie w formie urzędowo poświadczonej, to – ze względu na wymóg równego traktowania – również prorogacja na sąd z siedzibą w Liechtensteinie powinna nastąpić w tej samej formie. Ponieważ spór toczył się pomiędzy osobą prawną z Księstwa Liechtensteinu a osobami fizycznymi pochodzącymi z państwa członkowskiego Unii Europejskiej, a zarówno Księstwo Liechtensteinu, jak i Unia Europejska są stronami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i tym samym są związane przepisami Porozumienia o utworzeniu EOG z dnia 2 maja 1992 r., Sąd Krajowy w Vaduz postanowieniem z 14 września 2011 r. zwrócił się do Trybunału EFTA¹ z siedzibą w Luksemburgu o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zgodnie z art. 34 Porozumienia EOG, dotyczącego wykładni art. 4 Porozumienia EOG (zakaz dyskryminacji) i art. 36 Porozumienia EOG (swoboda przepływu usług) w odniesieniu do § 53a Jurisdiktionsnorm.

Trybunał EFTA badał ewentualne naruszenie przepisów Porozumienia EOG przez przepisy krajowe Księstwa Liechtensteinu i 25 kwietnia 2012 r. wydał wyrok w tej sprawie (E-13/11). Zgodnie z jego sentencją art. 36 Porozumienia EOG wyklucza istnienie przepisu prawa krajowego, takiego jak § 53a ust. 1 Jurisdiktionsnorm, który przyznaje wyłącznie obywatelom Liechtensteinu prawo do uniknięcia bycia pozwanym za granicą na podstawie zapisu regulującego właściwość sądu, chyba że zapis ten został zawarty w formie urzędowo poświadczonej. Trybunał dalej wywodził, że za wykładnię i stosowanie właściwych przepisów prawa krajowego, na ile to możliwe, odpowiada sąd krajowy w taki sposób, aby możliwe było należyte usunięcie skutków naruszenia prawa EOG. W tym kontekście do sądu krajowego należy ustalenie, czy przepisy Jurisdiktionsnorm lub inne przepisy prawa krajowego można zastosować do celów wykładni zgodnie z prawem EOG.

W następstwie tego orzeczenia rząd Księstwa Liechtensteinu jeszcze w 2012 r. uchylił przepis § 53a Jurisdiktionsnorm. Oznacza to, że zapis derogacyjny dotyczący właściwości innego sądu niż sądu Księstwa Liechtensteinu jak również zapis prorogacyjny dotyczący właściwości sądu w Liechtensteinie wymaga w obu przypadkach tylko zwykłej formy pisemnej. Nie zmienia to jednak faktu, że w Księstwie Liechtensteinu spośród orzeczeń obcych sądów powszechnych są uznawane i wykonywane jedynie orzeczenia sądów szwajcarskich i austriackich.

Stwierdzanie wykonalności orzeczeń polskich sądów polubownych w państwach obszaru niemieckojęzycznego

Co się zaś tyczy uznawania i wykonywania orzeczeń polskich sądów polubownych, to są one uznawane i wykonywane we wszystkich czterech państwach obszaru niemieckojęzycznego na podstawie przepisów Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 10 czerwca 1958 r.

Polska jest stroną tej Konwencji od 3 października 1961 r., Austria od 2 maja 1961 r., Niemcy od 30 czerwca 1961 r., a Szwajcaria od 1 czerwca 1965 r.

Liechtenstein przez długi czas nie mógł się zdecydować na przystąpienie do Konwencji Nowojorskiej, jednak doszedł do wniosku, że jako międzynarodowe centrum finansowe nie może się zamykać przed orzeczeniami obcymi. Tak więc 7 lipca 2011 r. Księstwo Liechtensteinu przystąpiło do Konwencji Nowojorskiej, w związku z czym orzeczenia polskich sądów polubownych są uznawane i wykonywane w Księstwie Liechtensteinu na zasadach wymienionej Konwencji.

Harald Marschner, radca prawny, Rechtsanwalt, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy