prawo karne | Co do zasady

Nasi klienci często kontaktują się z nami, gdy oni sami lub ich pracownicy otrzymają wezwanie na przesłuchanie. Często nie wiedzą, dlaczego zostali wezwani. Pytają, jak mogliby się uzyskać informacje, czego dotyczy dana sprawa. Chcieliby wiedzieć, jak takie prze­słuchanie przebiega i jakie są ich prawa i obowiązki.

6 czerwca br. weszła w życie kolejna nowelizacja Prawa farmaceutycznego. Jej celem jest ograniczenie zjawiska braku dostępności leków. Według twórców zmian tylko surowsze kary i szersza niż dotychczas penalizacja mogą ograniczyć niepożądane zjawisko tzw. odwróconego łańcucha dystrybucji. Pierwsze komentarze dotyczące tych zmian pokazują jednak, że sama groźba kar może nie wystarczyć dla osiągnięcia ww. celu. Nie od dziś bowiem wiadomo, że to nieuchronność kary stanowi wykładnik skuteczności polityki karnej.

Procedowana aktualnie w Sejmie nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wymusi nowe spojrzenie na instytucje prawa karnego. Pewne środki, zdawałoby się, że właściwe tylko w odniesieniu do jednostek, będą musiały ulec przeorientowaniu na podmioty zbiorowe. To one po wejściu w życie ww. przepisów mają znajdować się w centrum zainteresowania organów ścigania. Nowe spojrzenie będzie dotyczyło m.in. prowokacji policyjnej (kontrolowanego wręczenia łapówki), którą dziś często stosuje się przeciwko przedsiębiorcom.

W ostatnim czasie media wielokrotnie informowały o zatrzymaniach prezesów, członków zarządów, dyrektorów spółek. W przestrzeni publicznej pojawiał się wówczas szereg pytań o zasadność takich czynności, zwłaszcza wtedy, gdy sądy odmawiały uwzględniania prokuratorskich wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Przewlekłość postępowań przygotowawczych i spraw sądowych stanowi problem strukturalny w Polsce. Potwierdził to Europejski Trybunał Praw Człowieka m.in. w wyroku pilotażowym z 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce. Świadczą też o tym statystyki publikowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Na opieszałość są szczególnie narażone skomplikowane sprawy karne z elementem gospodarczym. Dlatego należy przypuszczać, że problem przewlekłości dotknie postępowań w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, prowadzonych po wejściu ustawy procedowanej obecnie w parlamencie. W związku z jej aktualnym brzmieniem pojawia się pytanie, kto i kiedy w tego typu sprawach będzie mógł poskarżyć się na przewlekłość.

Programy compliance zyskują na popularności w szczególności w związku z projektowaną nową ustawą o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych – jako argument obrony przed taką odpowiedzialnością. W pierwszej jednak kolejności compliance powinno stanowić narzędzie zapewnienia prawidłowego funkcjonowania organizacji, zwłaszcza w kontekście coraz liczniejszych obowiązków regulacyjnych. Na obu płaszczyznach – by spełniać swoje funkcje – program compliance musi być efektywny.

Nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych ma wprowadzić surowsze kary i środki karne, a także nowe zasady prowadzenia postępowań przeciwko m.in. spółkom. Ustawodawca zamierza zrezygnować z konieczności wcześniejszego „rozliczenia” przestępnej działalności osób fizycznych (prezesów, członków zarządów czy prokurentów). W efekcie prokuratorzy będą mogli przekierować odpowiedzialność z bezpośrednich sprawców na posiadające kapitał spółki, które mają możliwość płacenia surowych kar pieniężnych.

Dyskusja, czy wdrożenie i stosowanie programu zgodności (compliance) jest ogólnym obowiązkiem prawnym, trwa nie od dziś. Compliance jest narzędziem zarządzania procesami operacyjnymi w organizacji, przeciwdziałania nieprawidłowościom i mitygowania odpowiedzialności. Dlatego wydaje się wchodzić w zakres obowiązku należytej staranności, sankcjonowanej nie tylko na płaszczyźnie karnej.

Jedną z podstawowych rzeczy, jaka zapewne zostanie zabezpieczona w toku przeszukania przez organ ścigania, jest telefon komórkowy bądź inne urządzenie elektroniczne, jeśli zachodzi „uzasadnione podejrzenie”, że może ono zawierać informacje świadczące o popełnieniu czynu zabronionego. Telefony komórkowe są atrakcyjnym źródłem informacji o życiu ich posiadacza. Korzystają z tego organy ścigania, wydobywając z nich złoża informacji mogące przeobrazić się w materiał dowodowy. Co jednak z tajemnicą korespondencji?

Przeszukania połączone z zatrzymaniem rzeczy coraz częściej dotykają spółek, członków ich organów, podmiotów z nimi współpracujących. W związku z perspektywą wejścia w życie nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych częstotliwość takich czynności wobec spółek zapewne się zwiększy, co może istotnie rzutować na ich działalność biznesową.

Jednym z kluczowych projektów ustaw, od kilku miesięcy procedowanych przez rząd, jest nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (spółek, fundacji, stowarzyszeń) za czyny zabronione. Pomysł zastąpienia dotychczasowej ustawy wynika z faktu, że obecne rozwiązania, w oparciu o które przeciwko podmiotom zbiorowym prowadzi się średnio kilkadziesiąt postępowań rocznie, są nieskuteczne, co kłóci się z przyjętymi zobowiązaniami międzynarodowymi.

Jak należy rozumieć pojęcie przestępstwa na gruncie prawa cywilnego? Czy należy przypisywać mu identyczne znaczenie, jakie zostało przyjęte w prawie karnym? Między innymi na te pytania odpowiedział niedawno Sąd Najwyższy.