Zawarcie umowy spółki (podpisanie statutu) w procesie przekształcenia spółki handlowej
Jak uniknąć ryzyka związanego z niewłaściwą wykładnią przepisów dotyczących przekształcania spółek wyjaśnia dr Jarosław Grykiel z Grupy Transakcyjnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy.
Jednym ze znanych prawu polskiemu sposobów szeroko rozumianej restrukturyzacji spółek handlowych jest przekształcenie spółki jednego typu (spółki przekształcanej) w spółkę innego typu (spółkę przekształconą), przy zachowaniu tożsamości podmiotowej pomiędzy spółką przekształcaną a spółką przekształconą.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych zawierają dość obszerną regulację dotyczącą procesu przekształcenia spółki handlowej. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania nie są jednak precyzyjne, co przekłada się w praktyce na liczne nieprawidłowości na poszczególnych etapach procedury związanej z przekształceniem. Wśród najczęściej spotykanych można wskazać brak zawarcia umowy spółki przekształcanej.
Zgodnie z art. 556 k.s.h. do przekształcenia spółki handlowej wymaga się, między innymi, (i) podjęcia uchwały w sprawie przekształcenia spółki oraz (ii) zawarcia umowy (podpisania statutu) spółki przekształconej. Z powołanej regulacji wynika jednoznacznie, że ustawodawca ma w tym przypadku na uwadze dwie odrębne czynności prawne.
Uchwała w sprawie przekształcenia spółki powinna zawierać między innymi zgodę na brzmienie umowy albo statutu spółki przekształconej (art. 563 pkt 6 k.s.h.). Uchwała ta winna być zamieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza (art. 562 § 2 k.s.h.).
Poza uchwałą oraz zawarciem umowy (podpisaniem statutu) spółki przekształconej ustawodawca wymaga jeszcze złożenia przez wspólników, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, oświadczeń w sprawie uczestnictwa w spółce przekształconej (art. 564 k.s.h.). Oświadczenia takie mogą być zamieszczone w treści protokołu ze zgromadzenia wspólników, na którym podjęto uchwałę o przekształceniu.
W doktrynie panuje w zasadzie zgodny pogląd, że zawarcie umowy (podpisanie statutu) spółki przekształconej stanowi odrębną czynność prawną i nie może być elementem uchwały o przekształceniu spółki (tak między innymi A. Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. IV, Warszawa 2004, s. 1048). Od tej reguły dopuszcza się jednak pewien wyjątek. Otóż zdaniem niektórych autorów (A. Szumański, op. cit., s. 1107-1108) nie jest konieczne zawieranie umowy (podpisanie statutu) spółki przekształconej w sytuacji, gdy podczas podejmowania uchwały o przekształceniu wszyscy wspólnicy spółki przekształcanej składają oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej. Wyjątek ten uzasadnia się tym, że uchwała w sprawie przekształcenia ma taką samą formę jak umowa spółki przekształconej.
Przedstawione powyżej uzasadnienie wyjątku od ogólnego obowiązku zawarcia umowy (podpisania statutu) spółki przekształconej w drodze odrębnej czynności prawnej budzi jednak wątpliwości.
Po pierwsze, ustawodawca wyraźnie wyodrębnił dwie czynności: podjęcie uchwały o przekształceniu oraz zawarcie umowy (podpisanie statutu) spółki przekształcanej. Nie można zatem przyjmować, że jedna z tych czynności zawiera w sobie drugą czynność, zwłaszcza że są to czynności o istotnych różnicach konstrukcyjnych (uchwały są innego rodzaju czynnościami prawnymi niż umowy).
Po drugie, wbrew wyrażanym w tym zakresie poglądom, istnieją istotne różnice w formie pomiędzy aktem notarialnym w ogólności a uchwałą zaprotokołowaną przez notariusza. Najistotniejsza z nich polega na tym, że akt podpisują wszyscy stawający, natomiast protokół notarialny podpisuje zwykle tylko przewodniczący i protokolant. Protokoły notarialne nie mogą być zatem traktowane na równi z aktami notarialnymi w ogólności. Warto przywołać w tym zakresie dwie wypowiedzi Sądu Najwyższego poświęcone tej problematyce: postanowienie z dnia 25 stycznia 1996 roku (I CRN 238/96) oraz wyrok z dnia 15 kwietnia 1997 roku (I CKU 53/96). Nawet zatem w przypadku podjęcia jednomyślnej uchwały w sprawie przekształcenia spółki przez wszystkich jej wspólników, którzy jednocześnie złożą oświadczenia o wyrażeniu zgody na uczestnictwo w spółce przekształconej, czynności takie nie mogą być równoznaczne z zawarciem umowy spółki przekształconej, zwłaszcza wówczas, gdy umowa spółki przekształconej wymaga aktu notarialnego.
Mając na uwadze przedstawione argumenty, nie sposób bezkrytycznie podzielić stanowiska wprowadzającego omawiany wyjątek od ogólnego obowiązku zawarcia umowy (podpisania statutu) spółki przekształconej. Bez konieczności wdawania się w tym zakresie w niepotrzebne spory doktrynalne można z pewnością twierdzić, że brak zawarcia umowy (podpisania statutu) spółki przekształconej (w drodze odrębnej czynności prawnej niż uchwała o przekształceniu spółki) wiąże się z istotnym ryzykiem dla całego procesu przekształcenia. Tymczasem dokonanie wspomnianej czynności pozwala bez konieczności ponoszenia nadmiernych kosztów ryzyko takie wyeliminować.
Ryzyko, o którym mowa powyżej, polega na tym, że mielibyśmy do czynienia z sytuacją, gdy mimo wpisania spółki przekształconej do rejestru przedsiębiorców brak byłoby czynności polegającej na zawarciu umowy spółki. W przypadku spółek kapitałowych byłby to więc przykład sytuacji, o której mowa w art. 21 § 1 pkt 1 k.s.h., natomiast w przypadku spółek osobowych brak jest w tym zakresie odrębnej regulacji.
Wyczerpująca ocena skutków prawnych takiej sytuacji wymagałaby pogłębionej analizy prawnej uwzględniającej wiele aspektów związanych z podmiotowością prawną spółek handlowych (w tym koncepcji tzw. nieważności spółki) przekraczającej ramy niniejszego artykułu. Intencją autora jest jedynie wskazanie na potencjalne ryzyka związane z niewłaściwą wykładnią przepisów dotyczących przekształcania spółek (wspieraną przez cytowane powyżej wypowiedzi doktryny) oraz sposobów pozwalających na uniknięcie tychże ryzyk.